Κατά πόσο τα ρητά αυτά, τα οποία πάντα ενθαρρύνουν τη βελτίωση και κατ’ επέκταση την κατάκτηση της τελειότητας, λειτουργούν σαν κινητήριος δύναμη και θετικό κίνητρο ή σας κάνουν να νιώθετε σύγχυση και πίεση προκειμένου να γίνετε τέλειοι, εξαρτάται από το κατά πόσο είστε τελειομανείς ή όχι. Για πολλούς, φράσεις σαν τις προηγούμενες, αποτελούν μέρος μιας διαδικασίας καθορισμού ρεαλιστικών στόχων, με την έννοια του να φτάσει κάνεις όσο πιο ψηλά γίνεται με βάση το δικό του όριο και περιθώριο. Για κάποιους άλλους, η ιδέα του να κατορθωθεί κάτι λιγότερο από τέλειο (ο καθορισμός του τέλειου είναι καθαρά υποκειμενικός αλλά σίγουρα καθορίζεται και επηρεάζεται από την κοινωνία και τον περίγυρο) φαίνεται αδιανόητη και είναι μέρος ενός κύκλου τελειομανίας στον οποίο οι επιδιώξεις και οι στόχοι θέτονται σε σημεία ακατόρθωτα και το ίδιο το άτομο υποβάλλει τον εαυτό του σε μια διαδικασία αυτοκριτικής η οποία είναι πέρα από τα φυσιολογικά όρια.

Τα άτομα που έχουν υψηλές προσδοκίες κάνουν συχνά την κριτική τους όσον αφορά την απόδοση τους και συχνά αποκαλούν τους εαυτούς τους “τελειομανείς” χρησιμοποιώντας τον όρο χαλαρά. Υπάρχει όμως μεγάλη διάφορα μεταξύ κάποιου που έχει μεγάλες προσδοκίες και προσπαθεί να πετυχει τα μέγιστα στα πλαίσια του εφικτού και ενός τελειομανούς.

Τα κύρια χαρακτηριστικά ενός τελειομανούς περιλαμβάνουν την απαραίτητη ανάγκη για τελειότητα η οποία συνοδεύεται από έλλειψη ικανοποίησης για οποιαδήποτε απόδοση. Σε αντίθεση με κάποιο ο οποίος απλά επιδιώκει φυσιολογικά την τελειότητα ως βελτίωση, ο τελειομανής δεν έχει απτούς και ρεαλιστικούς στόχους. Επιπλέον ο τελειομανής έχει την τάση να βρίσκει πάντοτε κάποιο λάθος ή αδυναμία και γενικά τίποτε δεν είναι αρκετό για να αξίζει να δώσει τα εύσημα στον εαυτό του. Για την ακρίβεια, ο τελειομανής σπαταλά πολύ περισσότερο χρόνο νιώθοντας αποτυχημένος παρά νιώθοντας ικανοποιημένος για ό,τι έχει καταφέρει.

Πιο κάτω θα αναφερθούν μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές συμπεριφορές ενός τελειομανούς στην άσκηση:
• Καθορισμός άπιαστων στόχων στην άσκηση
Αυτό μπορεί να σημαίνει να έχετε προγραμματίσει πολλή άσκηση (για παράδειγμα 5-6 φορές την εβδομάδα), να χάσετε περισσότερο βάρος από ότι είναι υγιές ή φυσιολογικό ή να θέλετε να κάνετε προπονήσεις που είναι πολύ πιο εντατικές από τα επίπεδα ικανότητας σας
• Ικανοποίηση μόνο με την τελειότητα
Αν η επιτυχία για εσάς καθορίζεται μόνο από το αν τρώτε πάντοτε τέλεια ή να μην χάνετε ποτέ προπόνηση, χωρίς να επιτρέπετε στον εαυτό σας λίγη ελαστικότητα εκεί που πρέπει, τότε μάλλον έχετε βάλει στόχους οι οποίοι είναι πολύ δύσκολοι. Αυτό στην πορεία θα αυξήσει την πίεση και θα σας οδηγήσει στην εμμονή.
• Αυτοτιμωρία- Σκληρή κριτική
Για τους περισσότερους αθλούμενους που έχουν κάποια ευσυνειδησία, λίγες ενοχές όταν χαθεί μια προπόνηση ή όταν η διατροφή έχει χαλάσει είναι φυσιολογικές. Αν όμως νιώθετε υπερβολικά θλιμμένοι ή ντροπιασμένοι όποτε κάνετε ένα λάθος (ακόμα και όταν αυτό είναι αναπόφευκτο) μάλλον είστε πολύ σκληροί με τον εαυτό σας.
• Φόβος για αποτυχία
Κανείς από εμάς δεν μπορεί να έχει συνέχεια επιτυχίες. Οι αποτυχίες είναι μέρος της ζωής και συνεπώς μέρος και του κεφαλαίου της άσκησης. Αν νιώθετε ότι οι πράξεις σας (ή τα αποτελέσματα των πράξεων σας) σας καθορίζουν σαν άτομα, τότε μάλλον θα έχετε δυσκολία στο να αντιμετωπίσετε μια αποτυχία ή μια αναποδιά η οποία αναπόφευκτα θα έρθει σε κάποιο σημείο.
• Αγνόηση της επιτυχίας
Αν παραπονιέστε και νιώθετε άσχημα με τον εαυτό σας γιατί χάσατε 3 κιλά αντί τα 6 που είχατε στοχεύσει ή επειδή τρέξατε 4 χιλιόμετρα από τα 5 που είχατε προγραμματίσει, μάλλον έχετε ανικανότητα στο να δείτε οποιοιδήποτε αποτέλεσμα σαν χρήσιμο και πολύτιμο.

Πώς να γίνετε πιο χαλαροί με τον εαυτό σας
Το να θέλουμε να φτάσουμε κάποιους ψηλούς στόχους είναι σημαντικό γιατί μας βοηθά να βελτιωνόμαστε συνεχώς, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά. Πολλοί από εμάς συχνά συμπεριφέροντε σαν τελειομανείς, αλλά χωρίς κατ’αναγκη να είμαστε. Η συχνή, ακόμα και η σκληρή αυτοκριτική η οποία αποσκοπεί στην ανακάλυψη των λαθών, την αποδοχή τους και την αναζήτηση λύσης δεν είναι απαραίτητα τελειομανία. Ο τελειομανής είναι πάντα ανικανοποίητος και σκληρός με τον εαυτό του, πράγμα το οποίο οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο δυστυχίας όπου τίποτε δεν είναι καλό και αρκετό.

Αν νιώθετε πως έχετε τάσεις τελειομανίας τότε ίσως να πρέπει να αφιερώσετε λίγο χρόνο για να ξαναδείτε τους στόχους σας και να αποφασίσετε αν είναι εφικτοί ή αν είναι πάρα πολύ ψηλοί. Αν για παράδειγμα έχετε μερικά παραπανίσια κιλά μετά από πολλούς μήνες απραξίας και στόχος σας είναι να αποκτήσετε σώμα μοντέλου σε 3 μήνες, πόσο βοηθητικό είναι αυτό; Στόχος μας πρέπει να είναι η βελτίωση αυτού που έχουμε και όχι αυτού που δεν έχουμε. “Για να τρέξουμε πρέπει πρώτα να μάθουμε να περπατούμε”.

Είναι επίσης σημαντικό να αντιλήφθητε τον εσωτερικό διάλογο που έχετε με τον εαυτό σας όταν κάνετε ένα λάθος ή όταν ο στόχος δεν έχει επιτευχθεί απόλυτα. Οι περισσότεροι τελειομανείς αποκαλούν τους εαυτούς τους “άχρηστους” και λένε φράσεις του τύπου “δε θα τα καταφέρω ποτέ-δε θα το κάνω ποτέ σωστά”, “δεν έχω καμία ελπίδα” κτλ. Η αρνητική σκέψη μας σαμποτάρει την προσπάθεια και μας κάνει δυστυχισμένους. Πολύ περισσότερο μας καταστρέφει τον αυτοσεβασμό μας και την αυτοεικόνα μας. Αντί να νιώθετε “άχρηστοι” όποτε κάνετε ένα λάθος, όποτε χάσετε μια προπόνηση, όποτε η απόδοση σας δεν είναι η καλύτερη σας, προσπαθήστε να πείτε στον εαυτό σας πως είστε άνθρωποι και κάνετε λάθη. Μετά αναλύστε τι πήγε λάθος, γιατί πήγε λάθος και τι μπορείτε να κάνετε για να το κάνετε σωστά την επόμενη φορά. Και να θυμάστε πάντα πως “κανείς δεν είναι τέλειος”.

*Αντώνης Αλεξόπουλος Διδάκτωρ κοινονιολογίας του αθλητισμου/Καθηγητής φυσικής αγωγής Τηλ.99524645.