Όλοι όσοι αποτελούν φορείς της άσκησης (άτομα και ΜΜΕ) μας ενθαρρύνουν να ασκούμαστε όσο περισσότερο γίνεται, ξέροντας ότι η πλειονότητα θα είναι ικανή να κάνει μόνο το ελάχιστο που συνίσταται. Και όμως για κάποιους αθλούμενους είναι διαπιστωμένο πως είναι θύματα “υπερβολικής άσκησης”. Έχει ειπωθεί χιλιάδες φορές πως η συστηματική άσκηση είναι πάντοτε καλή για την σωματική και πνευματική υγεία. Στην άσκηση όμως ισχύει το “ουκ εν τω πολλω το ευ”, καθώς το σώμα χρειάζεται το ιδανικό προπονητικό φορτίο όσο και ξεκούραση μεταξύ προπονήσεων.

Για μια μερίδα αθλουμένων η υπερβολική, καταναγκαστική άσκηση μπορεί να αποβεί το ίδιο επικίνδυνη με παρόμοιες διαταραχές όπως η ανορεξία και η βουλιμία. Τα άτομα αυτά χρησιμοποιούν την άσκηση σαν ένα τρόπο για να καταναλώνουν θερμίδες η σαν ένα τρόπο για να καλύψουν κάποιες άλλες ψυχολογικές τους ανάγκες, περίπου με τον ίδιο τρόπο που ένα άτομο που πάσχει από βουλιμία τρώει και κάνει εμετό η που ένα άτομο που πάσχει από ανορεξία συνειδητά καταπιέζει την πείνα του επειδή έχει διαταραγμένη σωματική εικόνα.

Τι είναι η εμμονή με την άσκηση;
Όπως και με την ανορεξία και με τη βουλιμία, η καταναγκαστική άσκηση που καταντά εμμονή είναι μάλλον ψυχολογική διαταραχή. Σχετίζεται άμεσα με τη σωματική εικόνα και με τη σημαντικότητα της άσκησης στον καθορισμό της ταυτότητας τους ατόμου. Στη περίπτωση που η εμμονή με την άσκηση έχει να κάνει με τη σωματική εικόνα το άτομο βλέπει την άσκηση ως ένα μέσο για να εξισορροπήσει τις διατροφικές ατασθαλίες με τον ίδιο τρόπο που κάποιος βουλιμιάς “αποβάλει” τις θερμίδες για να μην βάλει βάρος.

Από την άλλη πλευρά σε πολλές περιπτώσεις η άσκηση γίνετε σημαντικό μέρος της ταυτότητας του ατόμου, σε τόσο μεγάλο βαθμό που η εμμονή και η υπερβολή λειτουργούν ως μέσο καθορισμού της άξιας του ατόμου. Τα άτομα αυτά νιώθουν σημαντικά βασιζόμενα στις πόσες ώρες, ημέρες, εβδομάδες και μήνες ασκούνται. Συχνά τα άτομα αυτά είναι διατιθέμενα να φτάσουν σε ακραίες μεθόδους προπόνησης, στις οποίες οι “κοινοί θνητοί”, όπως αποκαλούν τους υπόλοιπους, δεν μπορούν να φτάσουν. Η ικανοποίηση έρχεται μόνο μέσω της υπερβολικής ποσότητας προπόνησης και συνήθως η ποιότητα έρχεται σε δεύτερη μοίρα.

Είναι γεγονός ότι στις σημερινές κοινωνίες κατακρίνονται μόνο εκείνοι που δεν ασχολούνται με την άσκηση. Οι κοινωνίες δεν έχουν διαμορφωμένους ορισμούς και κανόνες για να χαρακτηρίζουν εκείνους που το παρακάνουν και έχουν εμμονή με την άσκηση. Κατ’ ακρίβεια τα άτομα αυτά συχνά χρησιμοποιούνται σαν παραδείγματα προς μίμηση και χαρακτηρίζονται σαν πολεμιστές, υπεράνθρωποι, σκληροί, πειθαρχημένοι κτλ. Αυτό κάνει την διάγνωση τέτοιων περιπτώσεων πολύ δύσκολη. Συνήθως τα άτομα αυτά καταλήγουν να μαθαίνουν με το σκληρό τρόπο ποια ποσότητα άσκησης είναι η ωφέλιμη και ποια είναι τα όρια του σώματος.

Παρολα αυτα, η προσεκτική παρατήρηση του σώματος και της συμπεριφοράς ενός ατόμου με εμμονή στην άσκηση, μπορεί να αναδείξει όλα τα προειδοποιητικά σήματα της υπερβολής.

Τα συμπτώματα
Το πιο εμφανές σύμπτωμα είναι ο προγραμματισμός ολόκληρης της ζωής γύρω από την άσκηση. Αυτό γίνεται πάντοτε με κόστος σε όλες τις άλλες πτυχές της ζωής, όπως οι σχέσεις με φίλους και το αντίθετο φύλο, η συμμετοχή σε άλλες κοινωνικές δραστηριότητες, η καριέρα κτλ. Ενδεικτικά παραδείγματα αυτής της συμπεριφοράς είναι:
• Αποχή από κοινωνικές συνευρέσεις, από τη δουλεία η από άλλες συναντήσεις προκειμένου το άτομο να προπονηθεί
• Άρνηση για ξεκούραση σε περίπτωση τραυματισμού η αρρώστιας
• Σοβαρή θλίψη και απογοήτευση σε περίπτωση που μπορεί να χαθεί μια προπόνηση
• Υπερβολικές ώρες προπόνησης τη μέρα
• Άρνηση για ρεπό και μέρες ανάρρωσης

Ο κίνδυνος
Η υπερβολική άσκηση μπορεί να προκαλέσει όλων των ειδών τα προβλήματα στο σώμα τα οποία περιλαμβάνουν:
• Τραυματισμούς από υπερβολική χρήση, όπως κατάγματα κόπωσης, θλάσεις, τραβήγματα
• Πολύ χαμηλά ποσοστά λίπους- αυτό ίσως ακούγεται πολύ καλό και επιθυμητό αλλά μπορεί να προκαλέσει πολλά προβλήματα. Το χαμηλό λίπος μπορεί να προκαλέσει ορμονικές διαταραχές και αδυναμία στο ανοσοποιητικό σύστημα. Στις γυναίκες μπορεί να προκαλέσει διακοπή της περιόδου η οποία επιφέρει προβλήματα στην οστική μάζα
• Κούραση
• Κατάθλιψη
• Αφυδάτωση
• Αρθρίτιδα
• Οστεοπόρωση
• Προβλήματα αναπαραγωγής
• Καρδιακά προβλήματα

Η καταναγκαστική μανιώδης άσκηση χρησιμοποιείται από το άτομο σαν ένας τρόπος να νιώσει πως έχει έλεγχο της ζωής του. Όμως η αίσθηση έλεγχου μπορεί να γίνει πολύ εύκολα καταδίκη και φαύλος κύκλος γιατί δεν υπάρχει μέτρο και σχεδόν πάντοτε το άτομο είναι δυστυχισμένο γιατί παίρνει αξία μόνο από την άσκηση και το σώμα του. Παρόλο που πολλά από τα συμπτώματα και τις επιπτώσεις είναι κοινά με το σύνδρομο της υπερκόπωσης, η λύση στο πρόβλημα της εμμονής με την άσκηση ίσως προβλέπει τη βοήθεια από κάποιο ειδικό (ψυχολόγο, αθλητικό ψυχολόγο) η από σύνολα υποστήριξης και άτομα που έχουν ήδη αντιμετωπίσει το ίδιο πρόβλημα.

*Αντώνης Αλεξόπουλος Διδάκτωρ κοινονιολογίας του αθλητισμου/Καθηγητής φυσικής αγωγής Τηλ.99524645.